Tasarım Sözlüğü: Kompozisyon

Piet Mondrian Composition II in Red, Blue, and Yellow, 1930

Kompozisyon terimi com + position kelimelerinden oluşmaktadır. Com- (ile, birlikte) + Position (yerleştirme) böylece bir araya getirme, bir arada tutma gibi anlamları çıkarmak mümkün.

Ögeler bir araya gelirken anlam bütünlüğü oluşturması ve ögelerin aralarındaki uyum önemlidir. Yapboz parçalarının bir araya geldiğinde anlamlı bir bütün oluşturması veya kelimelerin bir araya gelerek anlamlı cümle oluşması gibi düşünebiliriz. Tasarımda da buna benzer bir yapı söz konusu. Görsel öğeler bir araya gelirken anlamlı bir bütün oluşturması gerekir. Bütünü oluştururken bazı unsurlar vardır. Bu unsurlar kendi içlerinde belirli kurallardan oluşurlar. Kompozisyon oluştururken hem bu unsurları önce kendi içlerinde doğru olarak anlamalı, sonrasında da hepsini uygun yerde kullanmalıyız. Parçadan bütüne giderken parçaların bütüne uygunluğu göz ardı edilmemelidir. Kompozisyon oluştururken kullandığımız unsurlar: zıtlık, odak noktası, denge, ritim, hiyerarşi ve boşluktur.

Zıtlık

Zıtlık, kelime anlamı olarak karşıt olma durumu ya da çelişki yaratma olarak tanımlanabilir. Negatif bir anlam olarak görülse de aslında görsel anlamda doğru bir denge yakalanması ve bu dengenin yarattığı uyum izleyici için önemlidir. Etrafımızdaki her şeyin zıtlıklardan oluştuğunu düşünürsek (koyu-açık, kısa-uzun, ince-kalın vs.) ve bu zıtlıkların aslında varoluşunun bir bir düzen içerisinde denge yarattığını ve bu dengenin de uyumu oluşturduğunu fark edebiliriz.

Odak noktası

Odak Noktası oluşturmak kompozisyonda bulunan diğer öğeleri, odaktaki öğeye göre geride bırakarak öne çıkarmayı sağlar. Aslında bunu da zıtlıklar oluşturularak yapmak dikkat çekmeyi hem kolaylaştırır hem de izleyiciye görsel bir haz da katar. Odak noktası oluştururken birçok farklı yöntem kullanılabilir. Renk, şekil, doku, ölçek gibi unsurlarda oluşturulacak farklılık odak noktasına katkı sağlar. Örneğin kompozisyonda renk dağılımı mavi ve tonları ise sarı rengin konması odağı o kısma çeker diyebiliriz.

Denge

Denge, kompozisyondaki görsel ağırlığın oluşturduğu bir terazide eşitliği sağlayan bir tasarım ilkesidir. Dengeyi sağlamak için simetrik, asimetrik ve radyal dediğimiz metodlar kullanılır. Simetrik denge yatay ya da dikey eksende aynalanmış görüntü ile oluşur. Simetrik öğeler göze kusursuz görünüp estetik gelir. Asimetrik denge ise tam tersi şekilde ağırlığın bir tarafa verildiği diğer tarafın daha boş bırakıldığı ya da eğer bu bir grafik kompozisyon ise bir tarafta yazı diğer tarafta ise grafik öğenin yer alacağı şekilde konumlanır. Simetrik denge ne kadar kusursuz görünse de genelde doğru şekilde kurulmuş asimetrik dengenin yarattığı dinamizm izleyiciyi estetik olarak daha çok etkiler. Radyal denge ise bir noktanın etrafında dönen ve daha çok dairesel bir görünüm oluşturan bir denge çeşididir.

Ritim

Ritim bir öğenin düzenli ve akıcı şekilde tekrarlandığı düzendir. Bu aynı zamanda ritimin komposizyonda bir enerji oluşturmasını ve bu enerjinin de komposizyona hareket katmasını sağlar. Hareketsiz duran yapı içinde yaratılan hareket, olayı ilgi çekici hale getirir.

Hiyerarşi

Hiyerarşi; önem, aşama belirtilerek yapılan bir sınıflamadır. Vurgulanmak istenen öğe; boyut, renk, doku, yerleşim olarak ön plana çıkartır. Örneğin gazeteler veya dergilerde gördüğümüz gibi başlık; büyük harflerle, büyük puntoyla, koyu ve dikkat çeken renkler ile kullanılırken metin gövdesi, içeriği anlattığı için daha küçük okunaklı bir ton ile verilir. Başlık ile metin gövdesi arasında kalan öğeler -eğer varsa- bu iki öğeye uygun şekilde orta ayarda konumlandırılır.

Kompozisyon içinde grafik ögeleri, Melissa Clarkson

Boşluk

Boşluk, daha çok beyaz boşluk ya da negatif boşluk olarak adlandırılsa da biz hepsini kapsayacak şekilde ele almayı seçtik. Kompozisyonda öğeler arasında bırakılan boşluk; nefes verir, alan açar, aynı zamanda yol gösterici de olabilir. Bazı kompozisyonlarda vurgulanmak istenen öğeye yardımcı olması için kullanılırken bazı kompozisyonlarda ise sadece nefes vermek amacıyla kullanılabilir. Sadece görsel kompozisyonda değil, yazılı kompozisyonda da boşluklar okuyucu için önemlidir. Paragraf açılmadan, ara verilmeden yazılan yazılar daha okumadan bizim için boğucu ve yorucu bir görüntü oluşturur.